Zij dacht dat het de hovenier was (Johannes 20:15)
Eén Rembrandt kende als kind ik goed:
de Christus met de grote hoed
wandelend in de ochtendstond.
En, naar erbij geschreven stond:
Hij was een hovenier.
En nòg laat ik mijn tranen gaan
als in de gaarde ik Hem zie staan,
en – wat terzijde – in stille schrik
die éne, zij die dacht als ik:
Het was de hovenier.
O kinderdroom van groen en goud –
géén die ontnam wat ik behoud.
De laatste hoven naderen schier
en ijler wordt de ochtend hier.
Hij is de hovenier.
Als je gaat zoeken naar de Rembrandt waar dit gedicht op gebaseerd zou kunnen zijn, kom je, al googelend, minstens op drie verschillende beelden uit: een schilderij uit 1638, een pentekening uit ongeveer 1638 (later toegeschreven aan Rembrandts leerling Ferdinand Bol) en een pentekening uit ongeveer 1645.
Zie https://www.rembrandthuis.nl/nl/rembrandt-op-rijm-12/, https://www.rijksmuseum.nl/nl/collectie/RP-T-1930-29 en https://dick.wursten.be/hovenier.htm.
Ik wil uw aandacht vestigen op de gelijktijdigheid die de dichteres uiteindelijk creëert van zichzelf met Christus. Deze wordt, behalve door de vertelling van haar leven (van kind tot iemand die het einde ziet naderen), onderstreept door het eind van de drie strofen. Daar staat respectievelijk: ‘Hij was een hovenier’, ‘Het was de hovenier’ en tenslotte: ‘Hij is de hovenier’.
Dick Wursten noemt dat in een blog een prachtige vergissing van Maria Magdalena. Immers, door die vergissing komt de Hof van Eden in beeld, maar ook de Hof van Gethsemane.
Er is zelfs een beeldtraditie waarin het kruis van Golgotha als het ware naast de Hof van de opstanding ligt. Al op vroegere afbeeldingen zien we de hak/spade in de handen van Jezus: hij herschept dus daadwerkelijk de Hof van Eden tot een nieuwe mogelijkheid voor de mens, want Christus is de nieuwe Adam. Dankzij hem, dankzij de Opgestane, kunnen we allen de Hof van Eden weer binnengaan. Het zou in dit gedicht kunnen gaan om de beweging van denken naar weten. De kinderdroom ‘van groen en goud’ van lang geleden eindigt uiteindelijk met de vaststelling: Hij is de hovenier. Nog steeds. Prachtig hoe Gerhardt hier ook haar eigen liefde voor de natuur verankert in haar geloof: het groen van de natuur en het goud van de opstanding worden hier in een groter verband samengebracht. Ze horen bij elkaar! Laat de Opgestane die spade dus vooral vasthouden, opdat wij weten wat ons te doen staat!